هنر خاورمیانه زیر چکش حراج؛ آیا زمان مناسبی برای خرید آثار ایرانی و عربی است

بروک اندرسونبی‌بی‌سی، برنامه اقتصادی کاپیتال

• 7 ساعت پیش

به اشتراک گذاری

زیبایی های شاخص: منیر فرمانفرمایان هنرمند معاصر ایرانی از نقش و نگارها و تکنیک سنتی ایرانی در آثار خود استفاده می کند(حراجی ساتبی)

حتی قبل از دور اخیر درگیری ها در خاورمیانه و خبرساز شدن گروه‌های جهای و یا جنگ داخلی سوریه، هنرمندان اهل منطقه همیشه به موضوعاتی مثل بحران و تلاطم های سیاسی و اجتماعی پرداخته اند. اما در سالهای اخیر آثار آنها در سطح جهان و در میان خریداران آثار هنری توجه بسیار بیشتری جلب می‌کند.

طی دهه گذشته آثار هنرمندان خاورمیانه چه از نظر تعداد و چه از نظر قیمت آنها از هر دوره دیگری فروش بیشتری داشته است. در این دوره شعبه‌های موسسات حراج آثار هنری ساتبی و کریستی در دوحه و قطر و یا در دوبی، در هر مورد حراجی که برگزار کردند رکود قیمت های گذشته را شکسته اند.

به عنوان نمونه حجم فروش آثار هنری شعبه کریستی در دوبی در فاصله سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ دو برابر شده و به حدود ۳۰ میلیون دلار رسیده است.

اولین حراج آثار هنری معاصر در ایران در تابستان سال ۲۰۱۳ برگزار شد و در آن در مجموع ۸۰ اثر هنری و روی هم رفته به بهایی قریب به دو میلیون دلار به فروش رفت.

در سال ۲۰۰۶ موسسه حراج ساتبی برای اولین بار یک حراج مخصوص آثار هنری کشورهای خاورمیانه را برگزار کرد که به گفته کارشناسان در خرید و فروش آثار هنری آن منطقه تحول مهمی بود. به اعتقاد برخی از کارشناسان بازار هنر، تمامی این موارد نشان می دهند که اکنون آثار هنری خاورمیانه به درجه ای از اعتبار رسیده اند که یک سرمایه گذاری با ارزش تلقی می شوند.

لینا لازار مدیر موسسه حراج ساتبی و کارشناس بین المللی هنر معاصر می گوید: "سابقا بسیاری این طور تصور می کردند که در کشورهای خاورمیانه آثار هنری چندانی خلق نمی شود. وقتی آثار را می دیدند با تعجب می پرسیدند که آیا این آثار واقعا کار هنرمندان ایرانی، سوری و یا لبنانی است؟"

نگاه به آینده

رکورد گرانقیمت ترین اثر یک هنرمند اهل خاورمیانه متعلق به پرویز تناولی است

بهای آثار هنری کشورهای خاورمیانه رو به افزایش است، ولی با این وجود برخی از کارشناسان معتقدند که هنوز هم بازار جهانی هنر ارزش کافی برای آنها قایل نیست. بنابراین می توان گفت کسانی که زودتر خرید این آثار را شروع کرده اند در آینده از سرمایه گذاری خود سود زیادی خواهند برد هر چند هنوز باز فروش این آثار رونق چندانی پیدا نکرده است.

الکساندرا کیندرمن، سخنگوی موسسه حراج کریستی که در سال ۲۰۰۵ اولین دفتر خود را در دوبی تاسیس کرد می گوید: "بازار خرید و فروش آثار هنری خاورمیانه در این چند سال با شتاب بسیار زیادی رشد کرده است. به فاصله چند سال تعداد زیادی از خریداران خصوصی و مجموعه داران به آثار هنری خاورمیانه روی آوردند."

الکساندرا کیندرمن یادآوری می کند که طی ۱۰ سال گذشته فقط در امارات متحده عربی بیش از ۸۰ گالری هنری آغاز به کار کرده و در ماههای آینده نیز شعبه ای از موزه لوور و یک موسسه کوچک حراج آثار هنری در ابوظبی کار خود را آغاز خواهند کرد.

یکی از مهمترین گالری های هنری منطقه به نام ایام در سال ۲۰۰۶ در شهر دمشق آغاز به کار کرد ولی به سرعت در شهر لندن و سایر نقاط خاورمیانه شعب‎هایی دایر کرده است.

خالد سماوی، صاحب گالری ایام می گوید: "به اعتقاد من امروزه بهای آثار هنری خاورمیانه در مجموع منصفانه است. آثار برخی از هنرمندان برجسته به بهای بالایی به فروش می رسند ولی در مقایسه با قیمت ها در بازار جهانی هنوز بسیار ارزان هستند و مسلما وقتی که در بازار جهانی و در میان مجموعه داران بین المللی بیشتر شناخته شوند قیمت آثار آنها به شکل چشمگیری افزایش خواهد یافت."

مالکیت با ارزش: چیدمانی اثر عبدالناصر قارم، گرانقیمت ترین اثر یک هنرمند عرب زنده است (موسسه کریستی در دوبی)

با این همه خالد سماوی معتقد است که امید به سود دهی نباید تنها انگیزه برای خرید این آثار باشد.

او می افزاید: "به نظر من برای هنر نمی توان قیمتی قایل شد و باید روی جنبه های فرهنگی و زیبایی این آثار تمرکز کرد. موضوع سرمایه گذاری و احتمال سوددهی به اعتقاد من یک موضوع فرعی است و ممکن است در طولانی مدت نتیجه بدهد اما نباید دلیل اصلی خرید آثار هنری باشد."

سلطان ال قاسمی یک مجموعه دار بسیار فعال، مشوق آثار هنری خاورمیانه و موسس بنیاد هنری برجیل در شارجه می گوید: "به اعتقاد من این سالها دوران پایه گذاری و تثبیت جهانی شدن هنر عرب است."

دلایل محبوبیت

ریکو فرانسز مدیر گالری ها و مجموعه هنری دانشگاه آمریکایی بیروت معتقد است که شکوفایی هنر خاورمیانه، توجه بیشتر بازار هنر و مجموعه داران به این آثار و افزایش قیمت آنها دلایل متعددی دارد.

او می گوید: "یکی از دلایل آن تاثیر گذاری حوادث مهم سیاسی اجتماعی بر هنرمندان این کشورهاست که نمونه برجسته آن را می توان در حوادث سیاسی سال ۲۰۰۹ در ایران دید که به جنبش سبز شهرت یافت. همزمان در این سال‌ها می بینیم که بسیاری از موزه ها، موسسات حراج و گالری‌های مهم جهان آثار هنری خاورمیانه را به نمایش می گذارند و علاوه براین تحقیق و پژوهش های آکادمیک و دانشگاهی در مورد هنر خاورمیانه نیز افزایش چشمگیری پیدا کرده است."

منظری متفاوت: الهام گرفتن از جنگ و یا فعالیت های سیاسی یکی از تم های مشهود در آثار هنری خاورمیانه است (حراجی ساتبی)

این دوران برای هنرمندان اهل کشورهای خاورمیانه یک فرصت استثنایی فراهم کرده تا خلاقیت های خود را ارائه دهند و در عین حال درآمد بهتری کسب کنند. در عین حال برای مجموعه داران و سرمایه گذاران در بازار هنر نیز یک فرصت بسیار مناسبی است چون هنوز هیچ گونه محدودیتی در مورد صدور این آثار به خارج وجود ندارد.

بهای آثار هنرمندان برجسته کشورهای خاورمیانه مثل محمود سعید (نقاش مصری) پرویز تناولی (مجسمه‌ساز ایرانی)، شفیق عبود (نقاش لبنانی) و یا علی عمر الرمیص (هنرمند لیبیایی) در سال‌های اخیر به شکل چشمگیری افزایش یافته است.

رکورد گرانقیمت ترین اثر یک هنرمند اهل خاورمیانه متعلق به پرویز تناولی است. یکی از مجسمه‌های او با عنوان "هیچ" در سال ۲۰۰۸ به بهای ۲.۸ میلیون دلار فروخته شد. اثر یک هنرمند ترک - اردنی به نام فهر الینسا زید که در سال ۲۰۱۳ به بهای ۲.۷ میلیون دلار به فروش رسید، در مقام دوم قرار دارد.

سلطان ال قاسمی می گوید: "بهای آثار هنرمندان اهل خاورمیانه فقط در همین سالهای اخیر افزایش یافته است. در نتیجه امروزه بسیاری از این هنرمندان می توانند تمام وقت و نه فقط به شکل سرگرمی به هنر خود بپردازند و بر دامنه دانش و خلاقیت هنری خود بیافزایند."

کوورک موارد، گرافیست سوری که اهل شهر حلب است ولی در نیویورک زندگی می کند با اشاره به موفقیت و شناخته شدن تعداد بیشتری از هنرمندان اهل خاورمیانه نسبت به آینده خوشبین است و می گوید:" تاکنون زمینه ها و امکانات برای کار من نسبتا محدود بوده ولی در مجموع با توجه به این روندی که آغاز شده خوشبین هستم و تاثیر آن را روی کار خودم می بینم."

برخی معتقدند که رونق بازار آثار هنری خاورمیانه ممکن است یک حباب موقتی باشد و در عین حال این خطر را به وجود آورده که هنر این کشورها تجاری شود.

رونق بازار آثار هنری در خاورمیانه باعث شده برخی از ثروتمندان به هنر توجه بیشتری نشان دهند (حراجی ساتبی)

اما الکساندرا کیندرمن، سخنگوی موسسه حراج کریستی که بهای متوسط آثاری که به حراج گذاشته بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار دلار است، می گوید نرخ افزایش قمیت آثاری که این موسسه در دوبی فروخته بسیار نازل است و این نشان می دهد که اکثر خریداران این آثار را برای مدت طولانی نگه می دارند و حاضر نیستند به سرعت آنها را بفروشند.

درمورد آثار هنری خاورمیانه مثل هر بخش دیگری از بازار هنر باید گفت که همیشه خریدارانی پیدا می شوند که برای تصاحب اثر مورد نظر خود حاضرند هر بهایی بپردازند.

ریکو فرانسز ازمسئولان هنری دانشگاه آمریکایی بیروت می گوید: "آثار هنری در طول تاریخ همیشه همینطور بوده اند و ارزش مادی هنر همیشه براساس پولی که سلاطین و پادشاهان حاضر بودند پرداخت کنند تعیین شده است."

به اشتراک بگذارید اطلاعات بیشتر