آیا در هلسینکی نمایش خاورمیانه تغییر می‌کند؟

+17

رأی دهید

-4

یکشنبه ۲۴ تیر ۱۳۹۷ - ۱۵ جولای ۲۰۱۸

در آستانه سومین سالگرد برجام، علی‌اکبر ولایتی که به عنوان فرستاده ویژه علی خامنه‌ای، رهبر ایران به مسکو سفر کرده بود در مقر ریاست‌ جمهوری روسیه در منطقه «نوو-اوگاریووا» در حومه مسکو با ولادیمیر پوتین دیدار و گفتگو کرد.

روزنامه ایزوستیا به نقل از دمیتری پسکوف نوشت که پیام‌های مشاور ارشد رهبر ایران بر روابط دوجانبه میان مسکو و تهران تاکید داشته است؛ پیامی که سخنگوی کرملین اعلام کرد به طور مفصل نمی‌تواند در رابطه با آن توضیح دهد و تنها به این موضوع اشاره کرد که این روابط بسیار پرحجم هستند و به عرصه‌های سیاسی و تجاری-اقتصادی مربوط می شوند. روزنامه گازتا نیز بررسی اوضاع سوریه و پایبندی طرفین به توافقنامه هسته‌ای را محور این گفتگوها دانست. اما بلافاصله پس از این دیدار، اظهارنظر آقای ولایتی در رابطه با قرارداد نفتی میان دو کشور از یک سو و واکنش مقامات روسی از سوی دیگر، علامت سوالی را برای بسیاری از ایرانیان به وجود آورد که به موجب آن، بار دیگر به حافظه تاریخی خود رجوع کردند.
آیا رئیس هیات امنای دانشگاه آزاد تحریم‌ها را دور زد؟
آقای ولایتی با ۷۲ سال سن، سکان ۳۷ مسند را در دست دارد و به نظر می‌رسد در میان این مشاغل، ریاست وی بر هیات امنای دانشگاه آزاد، در شرایط کنونی اصلی‌ترین آنها به شمار می‌آید. او که از رئیس‌جمهوری روسیه نیز هفت سال بزرگتر است، پس از دیدار با وی به خبرنگاران گفت: «آماری که پوتین در این جلسه بیان کرد، حاکی از این بود که وی تاکید داشت روابط نفتی ایران و روسیه تا سقف ۵۰ میلیارد دلار ادامه پیدا کند؛ یعنی روسیه آمادگی دارد در حوزه‌های نفتی و گازی ایران تا سقف ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند و این رقم بالایی است و این می‌تواند جایگزین شرکت‌های غربی شوند که ایران را ترک کرده‌اند.»

دمیتری پسکوف سخنگوی کرملین اما در واکنش به این اظهار نظر مبنی بر آمادگی روسیه برای سرمایه‌گذاری گسترده در عرصه نفت و گاز، اعلام کرد که نمی‌تواند این مسئله را تایید کند و یا جزئیات بیشتری درباره آن ارائه دهد؛ موضوعی که واکنش بساری از تحلیلگران و کارشناسان ایرانی در حوزه روابط بین الملل و انرژی را در بر داشت.

بدون شک در سومین سالگرد برجامی که این روزها بدون آمریکا به سر می‌برد و با وجود مخالفت‌های دونالد ترامپ، رئیس جمهوری این کشور و اسرائیل از یک سو و مخالفان داخلی از سوی دیگر شکننده‌تر از پیش شده است، باید به این موضوع توجه داشت که فرستاده رهبری در دیدار با پوتین به دنبال آن بوده است که جذابیت پیام پاستور را برای کرملین افزایش دهد و به نظر می‌رسد این نرمش قهرمانانه برای دور زدن تحریم‌ها همان موضوعی بود که از سوی الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه نیز مطرح شد: «با اجرایی شدن دور جدید تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران، امکان توافق بین جمهوری اسلامی و روسیه در مورد مبادلات نفت با کالا وجود دارد.»در این میان اما نکته قابل تامل آنجاست که هیچ کدام از خبرگزاری‌های روسی، صحبت‌های فرستاده ویژه رهبر ایران را تکذیب نکرده‌اند. خبرگزاری ریانوستی به نقل از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به بازتاب صحبت‌های فرستاده ویژه رهبر ایران پرداخت و نوشت: «روسیه آماده سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیارد دلاری در صنایع نفت و گاز ایران است». این خبرگزاری به نقل از آقای ولایتی نوشت: «این میزان به اندازه کافی هنگفت است و می‌تواند جایگزین خوبی برای کمپانی‌های اروپایی که از کار در ایران امتناع می‌کنند، باشد.»

در این میان خبرگزاری ریانوستی روسیه نیز اعلام کرد که استیون منوچین، وزیر دارایی آمریکا اعلام کرده است که اگر روسیه یا هر کشور دیگری به خرید نفت ایران بر خلاف سیاست‌های آمریکا ادامه دهد، آن را تحریم خواهد کرد.
آیا ایران و روسیه از ظرفیت های لازم برای شراکت نفتی برخوردار هستند؟
علی اکبر ولایتی پس از دیدار با آقای پوتین به خبرنگاران گفت: «مقام معظم رهبری از دیرباز به روابط ایران و روسیه به عنوان روابط راهبردی و استراتژیک نگاه می‌کنند و همچنان این سیاست جمهوری اسلامی ایران تحت اشراف و رهنمودهای مقام معظم رهبری دنبال خواهد شد و رئیس جمهوری روسیه نیز بر همین باور است.» آن چه مسلم است در رابطه با نظر رئیس‌جمهور روسیه لازم است یا خود او اعلام کند و یا به اسناد راهبردی و سیاست‌خارجی این کشور استناد کرد. اما سوال اصلی در رابطه با همکاری‌های کلان ایران و روسیه این است که آیا در جهان واقعی و یا به قول روس‌ها در زندگی بر روی کره زمین، امکان همکاری دو رقیب با یکدیگر (در حوزه انرژی) وجود دارد؟

ایران و روسیه از دیرباز در حوزه صادرات انرژی با یکدیگر رقابت داشته‌اند و اگرچه از گذشته ایران تمرکز خود را بر بازارهای جنوب شرقی آسیا معطوف کرده است و روسیه به اروپا، اما تاکنون سابقه همکاری موفقی در حوزه انرژی با یکدیگر نداشته‌اند. از سوی دیگر تنها کمتر از یک ماه پیش بود که همزمان با افزایش فشارهای دولت ترامپ برای کاهش خرید نفت ایران، تهران با ائتلاف محور عربستان-روسیه روبرو شد که به واسطه آن، استراتژی کاهش تولید نفت اوپک رقم خورد. همکاری که به گفته مقامات روسیه بیش از چهار هزار میلیارد روبل در یک سال برای روسیه به ارمغان آورد.
در همین ایام سایت تابناک به نقل از یک منبع آگاه در اوپک نوشت: «مقامات سعودی موضوع را خیلی ساده بیان کرده‌اند: اوپک باید برای افزایش بهای قیمت نفت که مصرف‌کنندگان را متأثر ساخته دست‌به‌کار شود و اگر زنگنه از امضای توافق سر باز زند، ایران در خطر انزوا از سوی سایر اعضای اوپک ـ که تحت هر شرایطی تولید را افزایش خواهند داد ـ قرار می‌گیرد. همچنین به زنگنه گفته ‌شده اگر ایران جلوی توافق را بگیرد، این مسأله منجر به خروج روسیه از توافق شده که می‌تواند تبعات جدی در حوزه‌های دیگر برای ایران داشته باشد. یکی از منابع روسی گفته است از آنجایی ‌که ایران به روسیه برای کمک علیه تحریم‌های آمریکا نیازمند است، تلاش زیادی می‌کند که مسکو را در کنار خود نگاه دارد.»

در شرایط کنونی فشار تحریم‌ها بر ایران سبب شده است که حتی موضوع نفت در برابر کالا از سوی روسیه پیشنهاد خوبی برای آقای ولایتی باشد؛ اما در سومین سالروز توافقنامه برجام این پرسش وجود دارد که چه افراد و کشورهایی پس از برجام کارشکنی کردند تا اجازه ندهند قراردادهای دیگری مانند توتال امضا شود؛ چراکه در این صورت حذف ایران از بازار نفتی گزینه آسانی نبود و اکنون دستگاه دیپلماسی تهران در مقابل چنین پیشنهادهایی قرار نداشت.

همچنین باید به آفت موازی کاری در سیاست خارجی اشاره کرد؛ بدین معنا که از یک سو وزارت خارجه مذاکراتی را پیش می برد و از سوی دیگر سرزده حاکمیت مذاکرات دیگری را آغاز می کند؛ با این تفاوت که دستگاه دیپلماسی دولت پس از هر دور از مذاکرات از سوی گروه های اصولگرا و رسانه‌های حاکمیت تحت فشار است تا بسته مذاکرات را افشا کند، اما در نوع دیگر دیپلماسی نه تنها از جزئیات آن خبری نیست، بلکه کلیات آن نیز تائید نمی‌شود. در این میان این پرسش نیز وجود دارد که اگر حاکمیت قصد دارد مذاکرات را در خارج از دستگاه دیپلماسی وزارت خارجه جستجو کند، چرا دیپلمات اصولگرایی همچون حسین امیرعبدالهیان را که اشراف کاملی به دیپلماسی به خصوص در منطقه خاورمیانه و روسیه دارد و همچنین با سیاست‌مداران و دیپلمات‌های روس از تعامل بالایی برخوردار است را رها می‌کند و همچنان از گزینه ولایتی بهره می‌برد.
رضایت پوتین از نتانیاهو
پوتین در دیدار با نتانیاهو که میهمان همیشگی کرملین است از حضور وی در راهپیمایی روز پیروزی (نهم می) تشکر کرد و گفت که همواره روابط دو کشور در مسیر مثبت توسعه پیدا می‌کند و این امر نه تنها در حوزه اقتصادی، بلکه در عرصه‌های سیاسی، نظامی و انسانی نیز مربوط می‌شود.
در همین رابطه روزنامه کامسامولسکایا پراودا نوشت: «هیچ رهبر خارجی مثل بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل بدین میزان برای دیدار با ولادیمیر پوتین به روسیه نمی‌آید. آنها به همراه یکدیگر در مرکز یهودی تسامح و درهنگ جاودان و بسیاری از مکان‌های مهم برای هر دو کشور حضور داشتند. اسرائیل دقیقا اقدامات خود را در زمینه سوریه با روسیه مورد توافق قرار می‌دهد.» این روزنامه به نقل از آقای پوتین در هنگام خوش‌آمدگویی به نتانیاهو که برای تماشای بازی فوتبال انگلیس-کرواسی به روسیه سفر کرده بود، نوشته است: «من خیلی از سفر خصوصی شما به مسکو برای جام جهانی فوتبال خوشحال هستم. این امر ما را از لذت دیدار و گفتگو در مورد مسائل کنونی محروم نمی‌کند. ما سفر شما به روسیه در روز پیروزی را به یاد داریم که چگونه در میدان سرخ با عکس یکی از قهرمانان جنگ جهانی دوم حضور داشتید؛ از شما متشکرم و این امر با پاسخی مثبت ارزیابی شد.»

گفته می‌شود آقای نتانیاهو در این دیدار به این موضوع اشاره کرده است که «ما بر رویدادهای سوریه و حضور ایران تمرکز داریم و چند ساعت پیش نیز یک پهپاد از سوریه به آسمان اسرائیل نفوذ کرده بود که با موفقیت مورد اصابت قرار گرفت.»
کمتر از ۲۴ ساعت تا مذاکرات هلسینکی
کمتر از یک روز تا دیدار پوتین و ترامپ در هلسینکی باقی مانده است؛ دیداری که به نظر می‌رسد آرایش جدیدی را در خاورمیانه به نمایش درآورد. در این میان دیپلماسی موازی و فعال مقامات اسرائیل با روسیه و آمریکا بیش از پیش شدت یافته است. گری کورن سفیر اسرائیل در روسیه دیروز طی مصاحبه‌ای بار دیگر بر خروج ایران از سوریه تاکید کرد و اعلام کرد که تل‌آویو نقش توافقات را تحمل نخواهد کرد. از سوی دیگر رون درمر سفیر این کشور در آمریکا نیز در نشست واشنگتن پست تصریح کرد که اگر آمریکا و روسیه در هلسینکی در مورد خروج ایران در سوریه به توافق برسند، برای منطقه خوب و مثبت است.
به نظر می‌رسد مسکو قصد ندارد به مسابقه تسلیحاتی با آمریکا ورود پیدا کند و از همین رو با تاکید بر منافع ملی خود در منطقه، به دنبال حل منازعات میان کرملین و کاخ سفید است. ترامپ اعلام کرده است که در این دیدار در رابطه با دخالت روسیه در انتخابات آمریکا نیز گفتگو خواهد کرد. اگر این نکته را بپذیریم که روسیه تلاش کرده بوده که در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا هیلاری کلینتون شکست بخورد و آقای ترامپ رئیس جمهوری آمریکا شود، این موضوع بیانگر آن است که بسیاری از منازعات و سیاست‌های اعلانی کاخ سفید و کرملین فرمایشی و به عبارتی دعوای زرگری است و اگر تعریف و تمجیدهای پوتین و ترامپ در دوران تبلیغات ترامپ را نیز در کنار این نکته قرار دهیم، به نظر می رسد که روسیه و آمریکا در این ایام بیش از هر دوران دیگری از همگرایی سیاست‌های اعمالی برخوردار هستند؛ اگر چه طبیعی است که هر کشوری ملاحظات منافع ملی خود را در سیاست خارجی‌اش جستجو می‌کند. با این وجود باید منتظر نشست تا پس از دیدار روسای جمهور روسیه و آمریکا، به بررسی اشتراک ها و افتراق های هلسینکی و گوادلوپ نشست؛ اما به نظر می رسد روسیه و آمریکا خاورمیانه جدیدی را با منافع مشترک مبتنی بر یک بازی برد-برد دنبال می‌کنند.