مسکن مهر و امکان بازتولید 'شهرهای ارواح'

مصطفی جوادی

پژوهشگر در دانشگاه فنی براندنبورگ، آلمان

به روز شده:  17:43 گرينويچ - دوشنبه 04 اوت 2014 - 13 مرداد 1393

• فیسبوک
• تویتر
• Google+
• به اشتراک بگذارید
• ارسال صفحه
• چاپ مطلب

مشکل مسکن تنها با سقفی بالای سر حل نمی‌شود و باید نیازهای دیگری هم در کنار آن مرتفع شوند

شهرهای ارواح چین یکی از نمونه های نادرست شهرسازی در دنیاست. این شهرها از جمله طرح‌های دولت چین برای تقسیم جمعیت رو به افزایش ابرشهرهای این کشور پرجمعیت است که گاه به نتیجه رسیده، اما در مواردی نیز شکست خورده است.

مطالب مرتبط

• مسکن مهر احمدی‌نژاد شکست خورد؛ روحانی مسکن اجتماعی می‌سازد
• کاهش پروانه های ساختمانی در ایران
• افزایش ۲۱ درصدی اجاره مسکن در ایران در سال گذشته

موضوعات مرتبط

• اقتصاد ایران

شهرهای این‌چنینی میان مردم چین و توریست‌ها به علت خالی ماندن از سکنه به "کلیکشهر ارواح" مشهور شده‌اند.

دولت چین برای آنکه نیاز به زمان و هزینه های تحقیقات برای طراحی شهری را به حداقل برساند عملاً در ساخت بسیاری از شهرک‌های جدید، شهرهای مشهور با بافت مناسب شهری اروپا را کپی کرده است.

برای مثال شهرهای آلمان یا شهر پاریس کاملاً کلیککپی شده‌اند. حتی در یکی از میادین کپی شده از شهرهای آلمان، مجسمه "گوته و شیلر" شاعران آلمانی هم ساخته و نصب شده‌ است.

آنها در موارد متعدد بجای تحقیقات فاز اول و دوم در پروژه‌های عظیم و دیدن همه پیش نیازها، تنها به بررسی عرضه و تقاضای مسکن اندیشیده‌اند. به بیان ساده تر آنها تعداد نیاز به مسکن را برآورد کرده و مطابق با آن مسکن ساخته‌اند.

اما قوانین مهم توسعه زیربنایی از نظر دور مانده است. در حالی که در همان نزدیکی این شهرها میلیون‌ها نفر نیازمند مسکن هستند، شهرهای جدید که هرکدام قابلیت اسکان چندصدهزار نفر را دارند، خالی از سکنه مانده‌اند.

آنچه در چین اتفاق افتاده مشابهتی با برخی کلیکشهرهای جدید در ایران دارد.

ساخت شهرهای جدید

با رشد چشمگیر شهرنشینی در ایران و افزایش تصاعدی ساکنان ابرشهرهای ایران، تحقیقات ساخت شهرهای جدید در دهه هفتاد شمسی کلید خورد و دانشگاه های متعدد داخلی و خارجی شروع به بررسی آن کردند. اما این تحقیقات هیچگاه نه به نتبجه رسید نه در بسیاری از موارد به اجرا درآمد.

با روی کار آمدن دولت نهم، این تحقیقات به حالت نیمه تعلیق درآمد و پروژه مسکن مهر شروع شد.

روی این پروژه عملاً کار کارشناسی چندانی صورت نگرفته بود و به شکلی از پروژه شکست خورده چین تبعیت می کند اما اشکالات بیشتری نسبت به آن دارد؛ چرا که مشکل مسکن تنها با سقفی بالای سر حل نمی‌شود و باید نیازهای دیگری هم در کنار آن مرتفع شوند:

اشتغال: مهترین دلیل یکجانشینی و سپس شهرنشینی، نزدیکی به محل کار بوده است. دلیل شکل گرفتن شهرهایی همچون شهرک‌های اقماری اصفهان یا تهران، نزدیکی به کارخانه‌ها و مراکز دولتی و خصوصی است.

امری که در جانمایی (تعیین بهترین محل احداث) برخی شهرهای جدید چینی یا ایرانی نادیده گرفته شده و یا منوط به شرایطی است که محقق نگردیده است.

حمل و نقل: مسکن یک خانواده باید فاصله مناسبی با محل کار والدین، مدرسه فرزندان، مراکز خرید مواد غذایی و مایحتاج روزانه داشته باشد و یا امکان دسترسی آسان، سریع و ارزان به حمل و نقل عمومی برای آن فراهم باشد.

منطقه تیان‌دوچنگ، در شهر هانجو در استان ژچیانگ در شرق چین

این مسئله‌ در شهرهای ارواح چین و بسیاری از پروژه های مسکن مهر و شهرهای جدید به درستی مورد توجه قرار نگرفته است.

بسیاری از پروژه های مسکن مهر ایران اصولاً برای دهک‌های کم درآمد جامعه در نظر گرفته شده‌اند که عموماً از وسیله نقلیه شخصی محروم هستند و در صورت داشتن آن، بافت ترافیکی این مناطق برای
حجم چندین هزار وسیله نقلیه در روز پیش بینی نشده است. سیستم حمل و نقل عمومی این مناطق هم بسیار ضعیف است.

گرچه طرح اولیه برخی از این شهرها بر اساس مترو، قطار شهری یا دیگر انواع حمل و نقل عمومی بوده، اما این طرح ها یا مسکوت مانده و یا راهی طولانی تا اتمام دارند.

امنیت و ایمنی: پیش نیازهای اولیه تامین امنیت ساکنان باید در هر بخش شهر در نظر گرفته شود. به ازای تعداد مشخصی از شهروندان و البته بسته به میزان مسافت با نزدیکترین مرکز، بایستی واحدهای آتش نشانی، مراکز درمانی، آمبولانس، پاسگاه‌های پلیس فراهم باشد که در پروژه‌های شهری ایران جای خالی آن احساس می‌شود.

امکان سرمایه گذاری: مسکن باید بنا به قدرت خرید افراد قیمت مناسب و سرمایه گذاری در آن چشم انداز اقتصادی داشته باشد.

از آنجا که مالکیت زمین در مسکن مهر (همچون نمونه چینی) مدت‌دار است، بار روانی آن امکان سرمایه‌گذاری را پایین می آورد. همچنین با توجه به تورم سال‌های گذشته، امکان خرید یا بازپرداخت وام از بخش عمده دهک‌های کم بضاعت گرفته شده است.

به موارد فوق می‌توان فقدان امکانات فرهنگی، مراکز تفریحی و پارک، تسهیلات ورزشی و ترکیب نامناسب همه این موارد با معماری منطقه‌ای و شرایط اقلیمی را نیز افزود.

مسکن مهر

از آنجایی که بعضی شهرهای چینی بعضاً مو به مو از شهرهای اروپایی کپی شده‌اند بسیاری از این پیش نیازها ناخواسته در آنها دیده شده است؛ مواردی که در پروژه‌های مسکن مهر (به عنوان مثال چندهزار واحد در فاز دو و سه شهرک صدرای شیراز) کاملاً مغفول مانده است.

مشکلات مسکن مهر

• دشواری در بازپرداخت وام بیش از چهارصد هزار واحد مسکونی
• محروم بودن سیصد هزار واحد از امکانات اولیه زیربنایی از قبیل آب و برق
• بالا رفتن قیمت اولیه بعلت تورم سال های اخیر و بلاتکلیفی هفتصد هزار خانواری که در لیست مسکن مهر قرار دارند
• کمبود شدید امکانات شامل کلانتری، درمانگاه، فضای سبز، ورزشگاه و غیره
• عدم آسایش بعلت ساختار معماری و سازه‌ای نادرست (تلاش برای پایین نگهداشتن قیمت تمام شده ارزان در برخی موارد باعث کیفیت نامناسب در طراحی و اجرا شده است)
• نیاز بالا به انرژی های فسیلی برای سرمایش و گرمایش
• مشکلات زیست‌محیطی و ترافیکی

برای مسکن مهر، هم در دولت گذشته و هم در دولت فعلی، بانک مرکزی ملزم به پرداخت هزینه ساخت مسکن است. بانک به شرکت های سازنده وام بانکی می‌دهد و سپس مالکان ملزم به بازپرداخت وام به بانک هستند.

اما آیا اقشار کم‌درآمد که نه خود می‌توانند ساکن این خانه‌ها شوند نه امکان اجاره آن را دارند، امکان بازپرداخت وام را خواهند داشت؟

محمود احمدی‌نژاد در دوره دوم ریاست جمهوری خود پنجاه هزار میلیارد تومان را به مسکن مهر اختصاص داد، اما ادامه پروژه در دولت جدید به مبالغ بیشتری نیاز دارد. بسیاری از مراکز، پرداخت تسهیلات مسکن مهر را به حالت تعلیق در آورده‌اند و مبلغ بیشتری را نیز برای ادامه پروژه از بانک مرکزی درخواست کرده‌اند.

با توجه به سیاست های اخیر ایران در افزایش جمعیت، مشکل کمبود مسکن که پیش از این نیز وجود داشت به شکل تصاعدی بغرنج تر خواهد شد، مشکلی که نه فقط با تولید بیشتر مسکن، بلکه با مطالعات جامع شهری و زیربنایی امکان پذیر است.

برای توسعه پایدار باید با تحقیقات توسعه-محور نیازهای اجتماعی و اقتصادی را سنجید، بجز رفع نیاز امروز، نگاه و برنامه‌ای جامع و مدون برای آینده داشت و بر اساس نتایج این تحقیقات اقدام کرد.