بنابر آمارهای سازمان بهداشت جهانی سالانه حدود ۶ میلیون نفر بر اثر مصرف سیگار جان خود را از دست می‌دهند. ۶۰۰ هزار نفر از این تعداد به‌صورت غیرمستقیم و بر اثر استنشاق دود ناشی از مصرف دخانیات توسط دیگران جان خود را از دست می‌دهند.
سیگار دروازه ورود به باتلاق اعتیاد است و بیش از ۹۰ درصد اعتیادها از سیگار شروع می‌شود. کارشناسان می‌گویند اگر برای مهار این اپیدمی مرگبار اقدامی انجام نشود تا سال ۲۰۳۰ سالانه بیش از ۸ میلیون نفر قربانی مصرف و مواجهه با دود مصرف‌کنندگان دخانیات خواهند شد. بیش از ۸۰ درصد قربانیان سیگار در کشورهای درحال توسعه به‌سر می‌برند.
خطری که سیگار برای انسان‌ها دارد فقط به همین جمعیت محدود نمی‌شود: نزدیک به یک میلیارد کودک و نوجوان در معرض استنشاق تحمیلی دود سیگار بزرگترها هستند.
بر اساس داده‌های مرکز تحقیقات سرطان در آلمان، ۹۰ درصد بیمارانی که به دلیل ابتلا به سرطان ریه جان خود را از دست می‌دهند، سیگاری هستند. احتمال ابتلای سیگاری‌ها به سرطان ریه در حدود ۲۲ برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری است.
علاوه براین، مصرف دخانیات با بیماریهای زیاد دیگری از جمله زخم معده، بیماریهای قلبی، سرطان پوست، پوکی استخوان، ریزش مو، چین و چروک پوست، فساد دندانها و... مرتبط است. خطر حمله قلبی و مغزی در سیگاری‌ها ۲ تا ۴ برابر بیش از غیرسیگاری‌هاست.
در سیگار ۴ هزار ماده سمی و حدود ۴۰ عنصر سرطان‌زا وجود دارد. نتایج تحقیقات حاکی از آن است چنانچه افراد در سنین نوجوانی شروع به کشیدن سیگار کنند (بیش از ٧٠ درصد موارد سیگاری شدن در این مرحله اتفاق می‌افتد) و مدت ٢٠ سال یا بیشتر به این کار ادامه دهند بین ٢٠ تا ٢۵ سال زودتر از افرادی که به هیچ‌وجه در زندگی سیگار نکشیده‌اند، خواهند مرد.
مصرف سیگار در میان مردان در سال‌های اخیر کاهش یافته اما تمایل به سیگار کشیدن در میان زن‌ها افزایش پیدا کرده است
زنان بیش از مردان در برابر عوارض ناشی از مصرف سیگار آسیب‌پذیرند. زن‌ها نه تنها نسبت به مردها زودتر دچار سرطان‌های ناشی از سیگار میشوند، بلکه زودتر از مردان نیز جان خود را از دست می‌دهند. در سطح جهان، مصرف سیگار در میان مردان در سال‌های اخیر کاهش یافته اما تمایل به سیگار کشیدن در میان زن‌ها افزایش پیدا کرده است.
روز جهانی بدون دخانیات (۳۱ مه/ ۱۰ خرداد)، برای گوشزد کردن این همه آثار زیانبار مصرف دخانیات است. سازمان بهداشت جهانی شعار امسال روز جهانی بدون دخانیات را "زندگی بدون دخانیات، حقی برای همه" اعلام کرده است.
در ایران ۴ تا ۱۰ خرداد "هفته ملی بدون دخانیات" اعلام شده و کارشناسان در این هفته در گفت‌وگو با رسانه‌ها به تشریح میزان و عوارض مصرف دخانیات در ایران پرداخته‌اند.
نگاهی به وضعیت ایران
در ایران سالانه ۶۵ میلیارد نخ سیگار در کشور دود می‌شود. برخی کارشناسان میزان حقیقی مصرف سیگار در ایران را بیش از ۹۰ میلیارد نخ می‌دانند. دود شدن این حجم سیگار سالانه بیش از ۱۲ هزار میلیارد تومان (حدود ۴ میلیارد دلار) به کشور خسارت می‌زند.
نرخ مصرف دخانیات در شهر تهران در افراد ۳۰ سال و پایین‌تر حدود ۲۵ درصد، برای افراد ۳۱ تا ۵۵ سال ۱۹ درصد و برای افراد بالای ۵۵ سال حدود ۱۵ درصد را نشان می‌دهد.
بنابر آمارهای وزارت بهداشت و درمان، حدود ۱۸ هزار هکتار از اراضی کشور زیر کشت توتون و تنباکوست. بخش عمده این اراضی در استان‌های شمالی و شمال شرقی کشور واقع شده‌اند.
علی‌اکبر سیاری، معاون بهداشتی وزیر بهداشت ایران می‌گوید: «بررسی‌ها نشان می‌دهد، سن شروع مصرف ۹۰ درصد افرادی که به مواد دخانی اعتیاد دارند، از دوره نوجوانی و به‌طور مشخص، زیر ۱۸ سال است. یعنی می‌شود گفت که سن مصرف در کشور به ۱۷ سال رسیده. همه اینها در شرایطی است که قیمت پایین مواد دخانی ازجمله سیگار، یکی از علت‌های مصرف بالای این مواد در دوره نوجوانی و فقر افراد است.»
وضعیت شش‌های یک سیگاری
به گفته معاون وزارت بهداشت ایران، هر‌سال مرگ ۶۵ هزار نفر مرتبط با سیگار است و ۵۰ درصد مرگ افراد سیگاری به دلیل مصرف آن است.
دکتر مجید ابهری، کارشناس ارشد آسیب‌شناسی می‌گوید متاسفانه سن مصرف سیگار در ایران به ۱۲ سال رسیده است و ۶۵ درصد از جوانان در راه مدرسه با سیگار آشنا میشوند و ممکن است در آینده آسیب جدی ببینند چرا که ۹۷ درصد از معتادان ابتدا با سیگار اعتیاد خود را شروع کردند.
در یک پژوهش میدانی در پنج شهر تهران، اصفهان، شیراز، رشت و ابهر مشخص شده که ۸۵ درصد از افراد سیگاری دارای والدین سیگاری هستند و ۲۵ درصد آنان توسط دوستان خود با سیگار آشنا میشوند.
به نظر دکتر ابهری، فروش دانه‌ای سیگار یکی از اصلی‌ترین دلایل گرایش جوانان به سیگار در ایران است: «فروش سیگار به صورت دانه‌ای در مغازه‌ها و عرضه آن در دکه‌های روزنامه‌فروشی باعث افزایش گرایش در جوانان شده است که در اکثر کشورهای جهان این کار ممنوع است و با آن مقابله می‌شود.»
این کارشناس سیگار را دروازه ورود به باتلاق اعتیاد می‌داند و می‌گوید ممنوع کردن سیگار و مصرف آن در اماکن عمومی، مراکز خرید و مبارزه با عرضه نخی سیگار در مغازه و دکه‌های روزنامه فروشی می‌تواند از اقدامات موثری در پیشگیری از مصرف سیگار باشد.
به نظر دکتر ابهری، برقراری کلینیک‌های ترک سیگار به طور رایگان در مناطق مختلف شهر، سازمان‌های دولتی، تشدید جریمه مصرف کنندگان سیگار در مکان‌های عمومی پیشنهاد کاربردی در جهت کاهش مصرف و اعتیاد به سیگار است. همچنین انجام برنامه‌ها و فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی برای بیان زیان‌ها و آسیب‌های مصرف سیگار می‌تواند راهکار بسیار موثری در این زمینه باشد.
قلیان خطرناکتر از سیگار
کارشناسان می‌گویند در سال‌های گذشته مصرف سیگار در ایران ثابت مانده یا کاهش یافته است، اما مصرف قلیان به شدت روز به افزایش گذاشته است.
بهزاد ولی‌زاده، کارشناس کنترل دخانیات می‌گوید می‌شود گفت که روند مصرف سیگار رو به کاهش است، درحالی‌که مصرف قلیان به صورت نگران‌کننده‌ای درحال افزایش است. در سال‌های ۸۸ تا ۹۰، مصرف روزانه قلیان در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال، دو برابر شده، این رشد در میان زنان حتی بیشتر از مردان بود.
خسرو صادق‌نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به مضرات مصرف قلیان می‌افزاید، هر وعده مصرف قلیان، به اندازه کشیدن ۲ تا ۵ بسته سیگار است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ۸۰ درصد موادی که به محتوای توتون قلیان اضافه می‌شود شیمیایی است و عوارض متعددی را در پی دارد.
هر وعده مصرف قلیان، به اندازه کشیدن ۲ تا ۵ بسته سیگار است
به گفته صادق‌نیت: «افراد سودجو اخیرا به سمت استفاده از مواد مخدر در ترکیب توتون قلیان رفته‌اند و ما در بیمارستان‌هایی که به مسمومان رسیدگی می‌کنند در یکی دو ماه اخیر مسمومیت با مواد محرک و مخدر را دیده‌ایم که مسمومیت با شیشه به دنبال مصرف قلیان ایجاد شده است و ما نیازمند آگاهی دادن به مردم هستیم.»
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت می‌افزاید: «در کنار همه اینها نگرانی ما از دود دست سوم سیگار است. این دود بر اشیاء و در و دیوار می‌نشیند و از راه پوست جذب می‌شود بنابراین سلامت کودکان ما را تهدید می‌کند و موظف هستیم طی ۱۰ سال ۳۰ درصد مصرف این مواد را کاهش دهیم.»
این مقام وزارت بهداشت هشدار داد که بررسی‌های سازمان جهانی بهداشت نشان می‌دهد، با این‌که ایران خیلی مصرف‌کننده سیگار نیست اما طی ۳ تا ۴ دهه دیگر اگر نتواند مصرف دخانیات را کنترل کند، جزو ۳ کشور اول مصرف‌کننده سیگار خواهد شد.
سیگارهای ارزان قاچاق
مسئولان دولتی در ایران می‌گویند ۴۲ درصد از سیگار مصرفی کشور از طریق قاچاق وارد می‌شود. بیش از ۳۳ درصد نیز تولید می‌شود. واردات، تولید مشارکتی و عامل‌های صنعتی نیز مجموعا ۲۵ درصد از سهم بازار را به خود اختصاص می‌دهند.
خبرگزاری مهر در گزارشی درباره "مافیای سیگار در ایران" به نقل از ابوالفضل جاریانی عضو "کمیته کشوری هم‌پیمانی در مبارزه با بیماریهای تنفسی" می‌نویسد که ایران و برمه دو کشوری هستند که بیشترین میزان قاچاق سیگار در میان کشورهای جهان را دارند.
بهزاد ولی‌زاده، کارشناس کنترل دخانیات می‌گوید قاچاق محصولات دخانی باعث به دام انداختن جوانان برای تجربه کردن و مصرف این محصولات است چون خرید این محصولات توسط افراد با درآمد پایین و با قیمت پایین امکان‌پذیرتر است.
به گفته این کارشناس، در برخی از کشورها سیگاری‌های جوان مهم‌ترین هدف قاچاقچیان محسوب میشوند به طوری که در تحقیقات انجام شده جوانان مصرف‌کننده در تهران به همین ترتیب نسبت به افراد مسن‌تر تمایل بیشتری به مصرف سیگار قاچاق نشان می‌دهند.
آقای ولی‌زاده می‌افزاید، محصولات غیرقانونی دخانیات به دلیل نداشتن تصاویر هشداردهنده موجب گمراهی جوانان شده و حتی باعث فروش غیرقانونی آنها توسط کودکان و نوجوانان می‌شود.
رواج سیگار قاچاق در بازار مصرف با سطح درآمد جامعه ارتباط مستقیم دارد. دکتر سیاری، معاون بهداشتی وزیر بهداشت می‌گوید این موضوع ثابت شده که هر چقدر درآمد کشورها پایین‌تر باشد، میزان تجارت غیرقانونی در آن هم زیاد می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در کشورهای با درآمد بالا میانگین درصد تجارت غیرقانونی سیگار ۸/ ۹ درصد، در کشورهای با درآمد متوسط ۸/ ۱۱ درصد و درآمد پایین ۸/ ۱۶ است.
به گفته دکتر سیاری هر چقدر در کشور فساد بیشتر باشد، میزان تجارت غیرقانونی در آن هم زیادتر است. هر چقدر حمایت رسمی و غیررسمی از قاچاق صورت گیرد، قاچاق هم زیاد می‌شود، حمایت غیرقانونی همان گروه‌های فشار هستند.
بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای ایران از اجرای طرحی برای جمع‌آوری بازی‌های کامپیوتری 'غیرمجاز' در این کشور خبر داده است.
