مهناز افشار، نالوکسان و 'پزشک سالاری'
با گذشت چند روز از مناقشه بر سر ویدیویی که مهناز افشار، بازیگر سینما و سلبریتی ایرانی اخیرا در شبکه اجتماعی اینستاگرام منتشر کرده بود، ماجرا وارد ابعاد تازه‌ای شده است.
در این ویدیو خانم افشار با اشاره به آمار مرگ و میر ناشی از اعتیاد در ایران از مخاطبان خود دعوت می‌کند برای پیشگیری از مرگ‌های ناشی از اوردوز (بیش‌مصرفی) اطلاع‌رسانی کنند تا زمینه برای دسترسی عمومی به آمپول شناخته شده نالوکسان فراهم شود و افراد عادی بتوانند با تهیه آسان و بدون نیاز به نسخه پزشک این دارو، در صورت مواجهه با اوردوز فرد قربانی را نجات دهند.
تنها چند ساعت پس از انتشار این ویدیو در اینستاگرام، این هنرپیشه سینما با هزاران واکنش اکثرا منفی از سوی کاربران گوناگون روبرو شد. پست اینستاگرامی او بیش از یک میلیون بازدید کننده گرفت و نهایتا شمار نظرات در زیر آن به بیش از ۲۰ هزار مورد رسید.
صدها نفر با عصبانیت و به تندی او را از "دخالت در امور پزشکی" منع کردند و بسیاری هم او را به زمینه‌سازی برای سودجویی از رواج یک دارو (نالوکسان) متهم کرده و حتی آن را به روابط همسر خانم افشار با دایره قدرت و حکومت در ایران مرتبط دانستند.
ماجرا اما خیلی زود فراتر از اینستاگرام رفت و با وارد شدن نهادهای بهداشتی دولت ایران و احضار خانم افشار به دادسرای قضایی از دنیای مجازی به سربرگ‌های قوه قضاییه کشیده شد.
خبرگزاری‌های ایران روز ۱۴ آذر (پنجم دسامبر) به نقل از کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو ایران نوشتند: "ما توصیه می‌کنیم سلبریتی‌ها و افرادی که ممکن است در حوزه خودشان به شهرتی دست پیدا کرده باشند، در مسائلی که ربطی به آنها ندارد دخالت نکنند، به حرفه خودشان مشغول باشند و امر دارو و درمان را به اهل فن آن بسپارند."
آقای جهانپور ضمن اشتباه خواندن اظهارات خانم افشار گفته بود: "اولا هیچ آمپول و فرآورده تزریقی در دنیا نیست که بدون تجویز پزشک مصرف شود. دوما داروی نالوکسان دارویی است که کاملا باید با تجویز پزشک تهیه شود و هیچ داروخانه‌ای حق ندارد بدون نسخه پزشک این دارو را در اختیار قرار دهد. سوما این دارو، دارویی است که در اورژانس پیش‌بیمارستانی، اورژانس بیمارستانی، اتاق عمل و ریکاوری‌های اتاق عمل با تجویز پزشک و تحت نظر افراد آموزش‌دیده و متخصص و تحت مانیتورینگ استفاده می‌شود."
*راستی آزمایی: سازمان بهداشت جهانی، دولت کانادا و آمریکا، دانمارک، فرانسه، ایتالیا، آلمان، نروژ، اسپانیا، بریتانیا، لیتوانی، استونی و ایرلند آمپول نالوکسان را بدون نیاز به نسخه پزشک و به همراه آموزش‌های همگانی در اختیار عموم قرار داده‌اند.
در مستند فنتانیل که به تازگی از بی‌بی‌سی فارسی پخش شد از نزدیک به روش‌های امداد اوردوز و نحوه استفاده از آمپول نالوکسان در ونکوور کانادا اشاره شده است. برای دیدن این مستند از طریق لینک زیر به صفحه بی‌بی‌سی فارسی در یوتیوب بروید.
چند روز بعد خبرگزاری تسنیم (۱۹ آذر) نوشت: "مهناز افشار امروز باید با حضور در دادسرای رسانه پاسخگوی تبلیغ غیرقانونی یک دارو باشد."
خبرگزاری کار ایران، ایلنا، روز دوشنبه ۲۶ آذر (۱۷ دسامبر) نوشت: "مهناز افشار که برای تبلیغ آمپول نالوکسان به دادسرا احضار شده بود، بعد از حضور در دادسرا با انتشار متنی عذرخواهی کرد."
این خبرگزاری به نقل از خانم افشار نوشت: "من از اینکه نمی‌دانستم تبلیغ دارو جرم محسوب می‌شود، بسیار متاسفم و بابتش هر مجازات قانونی را میپذیرم و احترام میگذارم! ولی از نیت خیرم آگاهم و پای آن ایستاده‌ام. اما یک چیزی که متوجه شدم این بود که کاش در آن ویدیو (که تبلیغ دارو بود) یک پزشک و متخصص همراه من بود."
فیدل من از اینکه نمیدونستم تبلیغ دارو جرم محسوب میشه بسیار متاسفم و بابتش هر مجازات قانونی را میپذیرم و احترام میگذارم! ولی از نیت خیرم آگاهم و پاش ایستادم اما یک چیزی که متوجه شدم این بود که کاش در اون ویدیو یک پزشک و متخصص همراه من بود:(
۲۲ نفر دارند درباره این صحبت می‌کنند
پایان پست توییتر شماره از @AfsharMahnaz
تجربه چند کشور غربی
این محتوای ویدیویی است که مهناز افشار نخستین بار روز سوم دسامبر (۱۲ آذر) در اینستاگرام منتشر کرد: "جوانان نازنین مملکت‌مان بر اثر سوءمصرف مواد جانشان را از دست می‌دهند در صورتی که این عزیزان می‌توانند با دریافت یک آمپول نالوکسان حیات بگیرند. هزینه این دارو بسیار ارزان است و در داروخانهها هم در ایران موجود است تنها نیاز به اطلاع‌رسانی در میان جوانان و خانواده آنها جهت استفاده به هنگام در زمان بروز عوارض ناشی از سوءمصرف و تغییر سیاست‌گذاری کلان جهت ارایه این دارو در داروخانهها به افراد بدون نیاز به دریافت نسخه پزشک می‌باشد. بیاید با یک اقدام جان یک جوان عزیز را نجات دهیم."
آنچه این سلبریتی ایرانی به آن اشاره می‌کند در حقیقت کارزاری است که در یک دهه گذشته در اروپا و آمریکای‌شمالی اوج گرفته و با افزایش سریع تعداد قربانیان خیلی زود به نتیجه رسید؛ به طوری که ۱۰ کشور عضو اتحادیه اروپا، آمریکا و کانادا توزیع بدون نسخه پزشک نالوکسان را در قانونی اعلام کرده‌اند.
در اروپا طرحی "نالوکسان-در-خانه" ( (Take Home Naloxone-THN چند سالی است که به اجرا در آمده و مرکز کنترل مواد و اعتیاد اتحادیه اروپا در گزارش سال ۲۰۱۷ خود تاثیر این طرح در کاهش مرگ و میرهای ناشی از اوردوز را مثبت ارزیابی کرده است.
در آمریکا، همه ایالت‌های این کشور به غیز از هاوایی، آموزش همگانی و توزیع بدون نسخه پزشک نالوکسان را قانونی اعلام کرده‌اند.
در بسیاری از این نقاط، همچنین قوانینی به تصویب رسیده که اصطلاحا به آنها "قانون سامری نیکو" اطلاق می‌شود و به موجب آن رهگذاران و کسانی که به قصد کمک به قربانیان اوردوز خدمات پیش اورژانس یا پیش بیمارستانی چون تزریق آمپول را انجام می‌دهند از حمایت قانونی برخوردار می‌شوند و حتی در صورت وارد کردن صدمات جسمی به فرد قربانی، از پیگرد قضایی مصون شده‌اند.
اخبار مرتبط
همان‌طور که در تصاویر زیر دیده می‌شود، مرکز کنترل بیماری‌های دولت استان بریتیش کلمبیا در غرب کانادا که بزرگترین شهر آن، ونکوور، بالاترین سرانه مرگ ناشی از اوردوز را در چند سال اخیر تجربه کرده از سال ۲۰۱۲ برنامه‌ای تحت عنوان "بسته‌های نالوکسان خانگی" راه‌اندازی کرد که طی آن شهروندان عادی می‌توانند از ۱۳۰۰ مرکز مورد تایید دولت محلی، کیت‌های نالوکسان را به رایگان تهیه کنند.
GOV.BC.CA
TOWARDHEART.COM
وبسایت رسمی دولت فدرال کانادا هم با اشاره به اثربخشی داروی نالوکسان در نجات قربانیان اوردوز با موادمخدر شبه مرفینی به مردم این کشور توصیه کرده برای تهیه بدون نسخه پزشک این دارو به داروخانهها و دولت‌های استانی مراجعه کنند.
در اروپا، بریتانیا در دسترس قرار گرفتن نالوکسان را یکی از اصلی‌ترین سیاست‌های کاهش‌آسیب خود قرار داده و تجربه مثبت طرح "نالوکسان-در-خانه" در اسکاتلند و ولز به تهیه شواهد مستند در این زمینه کمک کرده است.
UK.GOV
EMCDDA.EUROPA.EUتوصیه دولت آمریکا به دسترسی عمومی نالوکسان
جرمی آدامز، جراح کل آمریکا که در حقیقت سخنگوی رسمی دولت این کشور در امور بهداشتی محسوب می‌شود بهار امسال در اطلاعیه‌ای رسمی اعلام کرد: "بدین وسیله، اینجانب جرمی آدامز، جراح کل ایالات متحده بر اهمیت داروی نالوکسان، داروی خنثی‌کننده اوردوز تاکید می‌کنم. به بیمارانی که دوز بالای داروهای مخدر شبه‌مرفینی را برای تسکین درد مصرف می‌کنند؛ به کسانی که از این قرص‌ها سوء‌استفاده می‌کنند؛ به افرادی که موادمخدر غیرقانونی چون هرویین یا فنتانیل مصرف می‌کنند؛ به امدادگران اورژانس و متخصصان امور بهداشتی و پزشکی؛ به اعضای خانواده و دوستان کسانی که به بیماری اعتیاد مبتلا هستند و همه افراد جامعه که ممکن است با بیش‌مصرفی (اوردوز) روبرو شوند توصیه می‌کنم که نحوه استفاده و تزریق نالوکسان را بیاموزید و آن را در جایی که در دسترس‌تان باشد قرار دهید تا بتوانید جان قربانیان را نجات دهید. آماده باشید؛ نالوکسان تهیه کنید و جان قربانیان را نجات دهید."
SURGEONGENERAL.GOVهم درد و هم درمان تویی!
همزمان با گسترش استقبال دولت‌ها از آسان‌سازی دسترسی به نالوکسان در چند سال اخیر، بسیاری از کشورها و جوامع هم با انتقاد از این سیاست‌گذاری‌ها آنها را "تشویق به اعتیاد" و زمینه‌ساز "سودجویی شرکت‌های داروسازی" ارزیابی کرده‌اند.
گروه اول منتقدان می‌گویند همگانی شدن آمپول نالوکسان به نوعی حمایت از معتادانی است که حالا بدون واهمه از خطرات مصرف موادمخدر سنگین، سراغ تجربه موادی چون هرویین یا فنتانیل خواهند رفت.
گروه دوم هم با استناد به آمارهای موجود می‌گویند بسیاری از سوءمصرف‌کنندگان موادمخدر ابتدا بیمارانی بوده‌اند که با نسخه پزشکان با مسکن‌های ضددرد شبه‌مرفینی آشنا شده‌اند و به تدریج با افزایش میزان تحمل بدن‌شان و قطع نسخه پزشک به سراغ موادمخدر غیرقانونی رفته‌اند تا از دردهای ناشی از توقف مصرف موادشبه مرفینی رهایی پیدا کنند.
آمار این افراد در آمریکای شمالی خیره‌کننده است به طوری که حدود ۷۰ درصد از معتادان در آمریکا می‌گویند نخستین‌بار با نسخه پزشک موادمخدر شبه‌مرفینی را تجربه کرده‌اند.
در حقیقت هم اکنون چندین پرونده بزرگ قضایی در دادگاه‌های آمریکا به جریان افتاده که طی آن دولت‌های ایالتی و یا دادستان‌های عمومی شهرهای مختلف این کشور رسما از کارخانه‌های تولید قرص‌های ضددرد قوی شکایت کرده و آنها را مسبب شکل‌گیری اپیدمی کنونی دانسته‌اند.
در یکی از پر سر و صداترین این موارد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا اواسط تابستان امسال رسما از جف سشنز، دادستان کل وقت، خواست که در مقام نهاد قضایی دولت فدرال از شرکت‌های داروسازی شکایت کند.
همزمان بسیاری از فقدان شفافیت در روابط میان پزشکان و شرکت‌های داروسازی و نقش اطباء در تجویز مسکن‌های ضددرد تولیدی این کارخانجات انتقاد کرده و خواستار نظارت و تحقیقات مستقیم در این باره شده‌اند. آنها می‌گویند چه گونه می‌توان به توصیه و تولیدات شرکت‌های داروسازی اطمینان کرد که خود با تجویز بی‌رویه مسکن‌های قوی هزاران نفر را به سوی بازارهای قاچاق موادمخدر روانه کرده‌اند.
گروه سومی هم در این میان وجود دارند که همچون بیل اسپرن، رئیس دایره مبارزه با جرایم سازمان‌یافته پلیس ونکوور، خود را حامی سیاست‌های کاهش آسیب‌های اعتیاد معرفی می‌کنند اما آن را کافی نمی‌دانند.
"تا زمانی که ما برای معتادان امکانات درمانی مناسب و سیستم‌های حمایتی و بازتوانی ایجاد نکنیم، آنچه روی خواهد داد این است که ما فقط با تزریق نالوکسان افراد را زنده می‌کنیم و دوباره به چرخه اعتیاد باز می‌گردانیم...".
تجربه بالینی
در جریان تهیه مستند فنتانیل که به تازگی از بی‌بی‌سی فارسی پخش شد با سه گروه از متخصصان امداد و نجات در بخش شرقی مرکز شهر ونکوور گفتگو کردم و در روزهای میانی تابستان گذشته از نزدیک فعالیت آنها برای پیشگیری از مرگ ناشی از اوردوز را ضبط کردیم؛ گروه اول، امدادگران ویژه اوردوز که به گفته نیل لیلی، مدیراجرایی ارشد مرکز اورژانس و آمبولانس بریتیش کلمبیا در سال ۲۰۱۷ به بیش از ۲۳ هزار مورد اوردوز پاسخ داده‌اند و به طور متوسط روزانه ۱۳۰ آمپول نالوکسان تزریق می‌کنند؛ گروه دوم بهداشت‌یاران اینسایت، نخستین مرکز تزریق سالم ونکوور که به گفته دکتر مارک لسیژن، مدیراجرایی ارشد اینسایت، از سال ۲۰۰۳ تاکنون به طور متوسط روزانه پذیرای ۵۰۰ مراجعه‌کننده تزریقی بوده‌اند و با استفاده از نالوکسان (با نام تجاری نارکن) به هزاران مورد اوردوز در طول ۱۵ سال گذشته پاسخ داده‌اند؛ و گروه آخر، معتادان بهبود یافته یا در حال بهبودی که در جمعیت پیشگیری از اوردوز ونکوور داوطلبانه فعالیت می‌کردند و به گفته سارا بلایس، موسس و مدیرعامل این جمعیت مردمی در سال ۲۰۱۷ بیش از ۱۰۰ هزار مراجعه کننده داشته‌اند و به بیش از ۱۵۰۰ مورد اوردوز پاسخ داده‌اند.
هیچ کدام از این افراد که برخی از آنها بیش از ۳۰ سال سابقه امدادرسانی به قربانیان اوردوز در بخش شرقی مرکز شهر ونکوور (داون‌تاون‌ایست‌ساید) را دارند در پاسخ به بی‌بی‌سی فارسی به یاد نداشتند که موردی از مرگ یا واکنش خطرناک به تزریق نالوکسان را مشاهده کرده باشند.
با وجود این، توصیه دولت‌های آمریکا و کانادا به شهروندان‌شان این است که پیش از استفاده از نالوکسان که به دو صورت آمپول و اسپری استنشاقی در دسترس قرار دارد، آموزش‌های لازم در این باره را فرا گیرند.
اطلاعاتی همچون نشانگان بالینی اوردوز. اوردوزهایی که داروی نالوکسان برای خنثی‌کردن آنها کاربرد ندارد و نباید استفاده شود (نظیر اوردوز با الکل، حشیش، کوکایین و متامفتامین‌ها) و چگونگی تزریق آمپول نالوکسان پیش از رسیدن امدادگران اورژانس.
اوردوز در ایران
مهناز افشار در ابتدای ویدیوی مناقشه برانگیز خود می‌گوید سالانه حدود "۶ هزار نفر" در ایران جان خود را بر اثر اعتیاد از دست می‌دهند. اگرچه آمارهای غیررسمی حتی تعداد قربانیان اعتیاد در ایران را فراتر از این تعداد می‌دانند، اما از آنجا که آمار رسمی به تفکیک دقیق علت مرگ مرتبط با اعتیاد به طور منظم اعلام نمی‌شود، آنچه در لابلای گفته‌های مقام‌های بهداشتی دیده می‌شود از مرگ سالانه حدود ۳۰۰۰ نفر ایرانی بر اثر اعتیاد حکایت دارد.
محمدرضا قدیرزاده، عضو گروه مطالعات اعتیاد مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی روز چهاردهم آذر امسال به خبرگزاری ایرنا گفته: "در سال ۱۳۹۶ در مجموع ۳هزار و ۵۶نفر به دلیل سوء مصرف مواد مخدر و دیگر مواد محرک در کشور فوت کردند که ۳۶۳نفر از آنها زن و ۲هزار و ۶۹۳نفر از آنها نیز مرد بودند. این مقام پزشکی قانونی ایران همچنین گفته: "از میان این افراد فوت شده ۲ هزار و ۶۸۱ نفر به دلیل مصرف مواد مخدر فوت کردند".
پرویز افشار، معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر ایران هم اردیبهشت ماه امسال به آمار مشابهی اشاره کرده و گفته بود ۲۷۳۱ نفر در سال ۱۳۹۶ بر اثر سوءمصرف مواد و اوردوز جان داده‌اند.
عقب‌نشینی و انتقاد از 'فرهنگ پزشک‌سالاری'
پس از گذشت چند روز از بالاگرفتن مناقشه بر سر فراخوان ویدئویی مهناز افشار، چند نفر از متخصصان و مسئولان بهداشتی در ایران با دفاع از گفته‌های او از واکنش‌های تند در این رابطه انتقاد کردند و حتی آن را ناشی از "فرهنگ پزشک‌سالاری" در این کشور دانستند که خواستار "انحصار و احاطه کامل" بر جریان اخبار بهداشتی و پزشکی است.
خبرگزاری دولتی ایرنا، هفته گذشته (۲۱ آذر) در گزارشی اختصاصی به نقل از دکتر عمران محمد رزاقی، پژوهشگر و درمانگر اعتیاد نوشت: "روحیه پزشک‌سالاری که باعث شد مهناز افشار در مواردی مورد تمسخر قرار گیرد سال‌هاست که از رویکرد نظام‌های بهداشتی جهانی کنار گذاشته شده و حتی از افراد معروف درخواست می‌شود با توصیه و تذکرهای خود توجه جامعه را به موضوعات بهداشتی جلب کنند".
آقای رزاقی که خود در اواخر دهه ۷۰ شمسی مدیر مرکز پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی ایران بوده به این خبرگزاری گفته اظهارات خانم افشار درباره داروی نالوکسان "اشتباه نبوده".
دکتر آذرخش مکری، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و پژوهشگر اعتیاد که پیش‌تر ریاست مرکز ملی مطالعات اعتیاد ایران را هم بر عهده داشته به مرضیه نوری از خبرگزاری ایرناخبرنگار حوزه اعتیاد گفته سازمان بهداشت جهانی و بسیاری از محققان و سازمان‌های مردم‌نهاد در جهان کمپین عرضه نالوکسان برای جلوگیری از مرگ معتادان را پیگیری می‌کنند؛ "با احترام باید عرض کنم اظهارات مهناز افشار چندان اشتباه نیست و نالوکسان در حال ورود به گایدلاین‌های (دستورالعمل‌های) درمان وابستگی به مواد است."
خبرگزاری دانشجویان ایران، ایسنا، هم روز ۲۱ آذر به نقل از دکتر مهدی شادنوش، رییس مرکز پیوند و بیماری‌های وزارت بهداشت ایران نوشت: "یکی از مراجع مورد نظر معاونت درمان وزارت بھداشت، نظرات سازمان جھانی بھداشت است. طبق مطالعات کارشناسان وزارت بھداشت در آگوست ٢٠١٨ سازمان بھداشت جھانی توصیه کرد که تدابیری اتخاذ شود تا داروی نالوکسان در اختیار جامعه بیماران معتاد با ریسک بالای مصرف، خانواده و اطرافیان آنھا گذاشته شود".
WHO.INT
اشاره این مقام بهداشتی ایران به توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی است که در مقام اصلی‌ترین مرجع بهداشتی سازمان ملل متحد به کشورهای جهان برای بهتر شدن سلامت عمومی توصیه می‌کند و در گزارش‌های خود تلاش می‌کند آخرین نتایج معتبرترین تحقیقات علمی جهان و روش‌های موفق مقابله با بحران‌های بهداشتی را برای کشورهای عضو سازمان ملل متحد گردآوری و جمع‌بندی کند.
با وجود این، توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی الزام‌آور نیست و همزمان برخی ناظران معتقدند موفقیت یا ترویج یک روش درمانی در یک کشور نمی‌تواند عینا نسخه و راه‌حلی ثمربخش برای جامعه دیگری تلقی شود.
قوه قضایی ایران هنوز اظهارنظر رسمی درباره نتیجه نهایی حضور مهناز افشار در دادسرا نکرده و به نظر می‌رسد با توجه به اظهارات این بازیگر سینمای ایران پس از حضور در برابر مقام قضایی، موضوع در حد "اخطار و پذیرش اشتباه" فیصله یافته باشد. هر چند با توجه به هشدارهای سازمان ملل متحد در گزارش جهانی موادمخدر امسال که در آن درباره گسترش اپیدمی سوءمصرف داروهای مسکن قوی چون ترامادول و فنتانیل هشدار داده شده، مناقشه بر سر در دسترس قرار دادن آمپول نالوکسان و به روز کردن روش‌های کاهش آسیب‌های اعتیاد در ایران همچنان به عرصه گفتمان عمومی باز خواهد گشت.
Inga kommentarer:
Skicka en kommentar