وزیران ارشاد ایران؛ از وزارت تا زندان

فرشته قاضیروزنامه‌نگار

• 18 اکتبر 2016 - 27 مهر 1395

هم‌رسانی

کپی رایت تصویرمهر

گمانه زنی‌ها درباره استعفای علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ایران همچنان ادامه دارد.

علی جنتی در آغاز کار خود به عنوان ارشاد در سال ۱۳۹۲ ابراز امیدواری کرده بود که بتواند در این وزارت خانه ادامه دهنده راهی باشد که سیدمحمد خاتمی (وزیر اسبق ارشاد) آغاز کرده است، اما حالا و در فاصله کمتر از ۷ ماه به انتخابات ریاست جمهوری، مشخص نیست که آیا او تا پایان دوره ۴ ساله ریاست جمهوری حسن روحانی در کابینه حضور خواهد داشت یا جای خود را به فرد جدیدی خواهد داد.

پس از کشمکش‌ها در خصوص لغو و برگزاری کنسرت‌ موسیقی در شهرهای مختلف ایران و استعفای مدیر کل ارشاد استان قم، زمزمه‌های استعفای علی جنتی مطرح شده است.

بیشتر بخوانید: گره استعفای احتمالی وزیر ارشاد 'همین روزها' باز می‌شود

اما آنچه که این روزها درباره وزارت ارشاد و وزیر این وزارتخانه مطرح است، تازگی ندارد. ۱۱ وزیر در ۳۸ سال گذشته بر مسند این وزارتخانه نشسته اند که هر یک به نوعی درگیر چنین مسائلی بوده اند تا جایی که برخی ناچار به استعفا و برخی از سوی روسای جمهور وقت، برکنار شده‌اند.

وزیری که زندانی شد

وزارت فرهنگ و هنر بعد از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، در دولت موقت به وزارت ارشاد ملی تغییر نام داد و بعضی زیرمجموعه های وزارت اطلاعات و جهانگری را هم به عهده گرفت. ناصر میناچی، اولین وزیری بود که بر مسند این وزارتخانه نشست. وزارت اما برای او که بنیانگذار حسینیه ارشاد در تهران و از کسانی بود که در تهیه پیش نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی نقش داشتند، چندان خوش یمن نبود و او مدتی پس از استعفای دولت موقت، بازداشت و زندانی شد.

بعد از اشغال سفارت آمریکا در تهران، دانشجویان خط امام، ناصر میناچی را به رابطه غیرمتعارف با کشور آمریکا متهم کردند. یک روز بعد از طرح ادعاهای آنها در تلوزیون ایران یعنی در روز ۱۷ بهمن ماه ۱۳۵۸وزیر ارشاد در منزل خود بازداشت شد. او ۳۴ سال بعد در مصاحبه ای با وب سایت خبرآنلاین گفته است: "شب ریختند خانه ما، یک فردی بود به نام آقای غفارپور که نمی‌دانم چه لجاجتی با ما داشت، ما را ممنوع‌الخروج هم کرده بود. پیش از این ماجرا یک بار خدمت امام رسیدیم و گله کردیم که ما وزیر شما بودیم، این آقا یک قاضی معمولی است ما را ممنوع‌الخروج کرده، دیگر تا شاه عبدالعظیم هم نمی‌توانیم برویم".

بازداشت آقای میناچی با اعتراض و انتقاد اعضای شورای انقلاب بیشتر از ۲۴ ساعت دوام نیافت. او بعد از آزادی اعلام کرد که علیه دانشجویان خط امام اعلام جرم خواهد کرد مسئله ای که از سوی محمد موسوی خوئینی ها، حامی اصلی دانشجویان خط امام در آن زمان، توطئه خوانده شد و تا مدت ها این دو نفر رویاروی هم قرار گرفتند.

ناصر میناچی پنجم بهمن ماه ۱۳۹۲ در سن ۸۲ سالگی در تهران درگذشت.

وزیری که وزارتخانه متبوع اش را تعطیل کرد

وزیر بعدی عباس دوزدوزانی بود که در زمان وزارت خود در وزارت ارشاد این وزارتخانه را تعطیل کرد. او عضو شورای فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود و در کابینه محمدعلی رجایی از سپاه به وزارت ارشاد آمده بود. او در مدت کوتاه وزارت‌اش که با کشته شدن محمدعلی رجایی، نخست وزیر وقت پایان یافت در اقدامی بی سابقه وزارت خانه متبوع خود را تعطیل کرد. روزنامه اطلاعات، نهم مهر ماه ۱۳۵۹ به نقل از آقای دوزدوزانی اعلام کرد که "وزارت ارشاد ملی تا اطلاع ثانوی تعطیل خواهد شد و این تعطیلی برای تجدید سازمان و تصفیه افراد در این وزارتخانه انجام و شامل مراکز و دفاتر وزارتخانه در شهرستان ها نیز می شود و فقط بعضی از قسمت های وزارتخانه در شرایط کنونی به کار خود ادامه خواهند داد".

او در پاسخ به سوال خبرنگاری مبنی در قانونی بودن یا نبودن چنین اقدامی گفته بود که "زمان، زمان انقلاب و جنگ است".

براساس گزارشی که روزنامه کیهان دهم مهرماه ۱۳۵۹ منتشر کرد، عباس دوزدوزانی کارکنان وزارت ارشاد را طاغوتی خوانده و گفته بود که پرونده و سوابق کارکنان بطور کامل بررسی خواهد شد و کارمندانی که سر کارشان برگردند در کلاس‌های ویژه شرکت خواهند کرد تا از نظر ایدئولوژیکی تقویت شوند.

این مسئله، اعتراض و تجمع کارکنان وزارت ارشاد را به دنبال داشت که با درهای بسته محل کار خود روبرو شده بودند. عباس دوزدوزانی، نماینده تبریز در مجلس اول و نماینده تهران در دوره‌های دوم و سوم مجلس بود و بعدها به ریاست شورای شهر تهران هم رسید.

قاضی شرع بر مسند وزارت

وزارت ارشاد ملی در دوران وزارت عبدالمجید معادیخواه به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تغییر نام داد. او قاضی شرع دادگاه انقلاب بود که در کابینه های محمدجواد باهنر و محمدرضا مهدوی کنی بر مسند وزارت نشست و در کابینه میرحسین موسوی در سال ۱۳۶۱ برکنار و به بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی رفت. اکران فیلم برزخی ها با کارگردانی ایرج قادری و بازی ستاره های سینمای قبل از انقلاب همچون فردین و ناصر ملک مطیعی در دوران وزارت آقای معادیخواه جنجال برپا کرد. این فیلم درباره آغاز جنگ ایران و عراق بود. او در مصاحبه ای گفته است: امثال آقای مخملباف فریاد «وا اسلاما» سر می‌دادند . هیچ کس نیامد ببیند که اصلا داستان فیلم «برزخی ها» چیست. در آن هیاهو حوزه هنری سازمان تبلیغات و اقای مسیح مهاجری و روزنامه جمهوری اسلامی و کیهان و مجلسی‌ها همه بر علیه من بودند و هیچ کس هم نیامد از من دفاع کند. اصلا کسی جرئت نمی کرد، دفاع کند. همین آقای مهدی کلهر قبل از اکران فیلم به اتاق من آمد و گفت: این خیلی برایت گران تمام می‌شود.

بر اساس گزارش سایت عصر ایران، اصطلاح «دهه فجر» از ابداعات عبدالمجید معادیخواه است. پیش از آن سالگرد پیروزی انقلاب ۱۳۵۷در یک هفته جشن گرفته می شد اما با پیشنهاد آقای معادیخواه، قرار شد فاصله ۱۰ روزه ۱۲ تا ۲۲ بهمن با عنوان دهه فجر گرامی داشته شود.

استعفاهای تاریخی

سیدمحمد خاتمی از موسسه کیهان به وزارت ارشاد رفت و تا سال ۱۳۷۱ که استعفا داد وزیر ارشاد کابینه های میرحسین موسوی و اکبر هاشمی رفسنجانی بود. او نمایشگاه کتاب را برپا کرد و بحث های مربوط به تهاجم فرهنگی در دوران وزارت او که به سهل گیری بر نویسندگان و اهل فرهنگ معروف بود، شدت گرفت تا جایی که آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی در روز ۲۳ تیرماه ۱۳۷۱ در جمع بسیجیان عاشورایی، از وضعیت فرهنگی کشور انتقاد کرد و گفت: "کاری که از لحاظ فرهنگی دشمن می‌کند نه تنها یک تهاجم بلکه یک شبیخون، یک غارت و یک قتل‌عام فرهنگی است. همه آحاد مؤمن در این کشور باید کاری بکنند که امید آمریکا و صهیونیست‌ها و بقیه قدرت‌های دشمن از جمهوری اسلامی به کل قطع شود. باید در مقابل انحرافی که ممکن است دشمن بر ما تحمیل بکند، بایستیم."

سخنان رهبر جمهوری اسلامی، حملات به وزارت ارشاد و سیدمحمد خاتمی را شدت بخشید و پس از این سخنرانی بود که روزنامه‌هایی چون رسالت و کیهان در سلسله گزارش‌هایی هشدارهای رهبری درباره فضای فرهنگی کشور را مستمسک حمله دوباره به وزارت ارشاد و انتشار نشریات روشنفکری در آن روزگار قرار دادند و حمله به آقای خاتمی را شدت بخشیدند. سوم خرداد ماه ۱۳۷۱ آقای خاتمی در نامه ای به اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت از وزارت ارشاد استعفا داد. او نوشته بود که در عرصه فرهنگی ایران "با شکسته شدن همه مرزهای قانونی، شرعی، اخلاقی و عرفی کار از نقد و ارزیابی (ولو غیرمنصفانه) گذشته و هر وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف خاصی مباح شمرده شده است و بدینسان می‌رود که کار به کلی از روال منطقی و مشروع خارج شود و در نتیجه فضایی ناسالم و آشفته پدید آید که فوری‌ترین اثر آن دلزدگی و عدم امنیت اندیشمندان و هنرمندان سالم و صاحب شخصیت و حتی مؤمن و شیفته انقلاب و اسلام است."

استعفای آقای خاتمی واکنش ها و بازتاب های بسیاری در داخل ایران و همچنین رسانه های بین المللی به دنبال داشت.

آقای خاتمی راهی کتابخانه ملی شد اما در دوم خرداد ۱۳۷۶ با رای ۲۰ میلیونی مردم، رئیس جمهور ایران شد او برای دوره دوم هم هم با رای ۲۱ میلیونی بر مسند ریاست جمهوری نشست.

علی اردشیر لاریجانی که مسولیت جانشینی ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را داشت جایگزین محمد خاتمی شد. برگزاری جشنواره مطبوعات در دوران وزارت او شروع شد. آقای لاریجانی در بهمن ماه سال ۱۳۷۲ از وزارت ارشاد استعفا کرد و چند ماه بعد از سوی رهبر ایران به ریاست سازمان صدا و سیما منصوب شد. پس از آقای لاریجانی، مصطفی میرسلیم بر مسند وزارتی نشست که اهل فرهنگ، دوران وزارت اش را بدترین دوران در میان وزرای ارشاد تا پیش از روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد عنوان می کنند. سایت عصر ایران درباره او نوشته است که "انتخاب مهندس احتراق موتور با پیشینه فرماندهی شهربانی و بی ذوق فرهنگی و هنری به وزارت ارشاد از خطاهای هاشمی در دولت دوم بود. مصطفی میرسلیم، فرهنگ را همان ایدئولوژی می پنداشت".

آقای میرسلیم فروردین ماه ۱۳۹۲ در برنامه شناسنامه شبکه سوم تلویزیون ایران، "مطلوب نبودن فضای نقد و بسته بودن فضای مطبوعات" در دوران وزارت خود را قبول کرده است.

عطالله مهاجرانی هفتمین وزیر ارشاد بعد از روی کار آمدن جمهوری اسلامی در ایران بود که در سال ۱۳۷۹ از سمت خود کناره گیری کرد. از دوران وزارت او به عنوان دوران شکوفایی روزنامه های دوم خردادی یاد می شود هرچند که در این دوران بسیاری از این روزنامه ها توقیف شدند. مجلس پنجم که در اختیار جناح راست بود در سال ۱۳۷۸ عطالله مهاجرانی را استیضاح کرد، اما او با نطق دفاعیه‌اش توانست نظر مثبت نمایندگان را جلب کند و دوباره رای اعتماد گرفت. اما از شدت حملات و انتقادات نسبت به عملکرد او در وزارت ارشاد کم نشد و آیت الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در یک سخنرانی عمومی گفت: "وزارت ارشاد در این دو سالی که ایشان در رأس این کار هستند، هیچ کار اسلامی به‌عنوان اسلامی ارائه نداد... امروز فاسدترین رمانها منتشر می‌شود."

آقای مهاجرانی از وزارت ارشاد به ریاست سازمان گفت و گوی تمدن ها رفت و دو سال بعد از این سمت هم کناره گیری کرد. احمد مسجدجامعی، معاون فرهنگی مهاجرانی، دومین وزیر ارشاد در دولت سیدمحمد خاتمی بود که تا پایان دوران ریاست جمهوری او بر مسند وزارت نشست. او در حال حاضر عضو شورای شهر تهران است.

در ۸ ساله دولت محمود احمدی نژاد دو وزیر به عنوان وزیر ارشاد و فرهنگ اسلامی معرفی شدند. محمدحسین صفارهرندی از مسولان روزنامه کیهان بود که بعد از برکناری از وزارت ارشاد، مشاور فرهنگی فرمانده کل سپاه شد. او در نامه ای خطاب به محمود احمدی نژاد با اشاره به حکم برکناری خود نوشته بود که "گویا محظور از نصاب افتادن دولت، موجب توقف این حکم گردیده" اما "خود را فارغ از مسئولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌دانم و از فردا در وزارت‌خانه حضور نخواهم یافت". سیدمحمد حسینی، جانشین صفارهرندی در وزارت ارشاد هم یکی از نماینده هایی بود که در مجلس پنجم، عطالله مهاجرانی را استیضاح کرده بودند.

در دوران وزارت صفارهرندی و محمدحسینی، انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران پلمپ و خانه سینما بسته شد.